Sadržaj:
- život Svetozara Markovića
- analiza misli Svetozara Markovića sa aspekta:
    - socijalnog pitanja
    - nacionalnog pitanja
    - politike
    - književnosti
- uticaj (značaj) Svetozara Markovića


Svetozar Marković je rođen 1846. godine. Bio je političar, književnik, publicista, pisac, osnivač socijalističkog pokreta u Srbiji, prvi teoretičar realizma u srpskoj književnosti i spada među najznačajnije političke ličnosti Srbije u drugoj polovini XIX veka.

Išao je u gimnaziju u Kragujevcu i Beogradu, a posle jednogodišnjih studija na Velikoj školi u Beogradu gde je prihvatio ideje liberala, nastavio je studije tehnike u Petrogradu u Rusiji kao stipendista srpske vlade. U Rusiji je boravio od 1866. do 1869. godine i tamo se upoznao sa socijalističkim i marksističkim idejama, spisima socijalista-utopista, s naprednim piscima i misliocima kao što su bili ÄŒerniševski, Pisarov i Dobroljubov koji su bili jedni od najvećih ruskih revolucionarnih demokrata. Zbog zdravstvenih problema napustio je Rusiju i nastavio da studira u Švajcarskoj. Tamo se upoznao sa naučnim socijalizmom Karla Marksa, kao i sa drugim teoretičarima koji su bili njegovi sledbenici. U Švajcarskoj je izgradio svoj odnos prema Pariskoj komuni i internacionali. Slagao se sa delatnošÄ‡u Prve internacionale i postao njen predstavnik za Srbiju i Balkan.

Još kao student počeo je da piše, napadajući liberale u Srbiji, a kao politički radnik pročuo se člankom „Srpske obmane“ koji je bio objavljen u novosadskom listu „Zastava“. U njemu je bespoštedno kritikovao ustav iz 1869. godine, a zbog takoÄ‘e kritičkih članaka u istoimenom listu o prilikama u Srbiji i politici Namesništva posle smrti kneza Mihaila izgubio je stipendiju koju mu je vlada oduzela i na taj način onemogućila dalje školovanje.

Vrativši se u Srbiju 1870. god. Svetozar Marković je 1871. godine pokrenuo prvi socijalistički list u Srbiji i na Balkanu - „Radenik“. U vreme boravka u Srbiji, pošto se uglavnom bavio izdavanjem listova, zbog pisanja, u kojima je izražavao svoje političke stavove, često se sukobljavao sa vlastima, na čijem se čelu nalazila dinastija Obrenović, koja je na razne načine pokušavala da mu onemogući političku delatnost. Posledice sukoba bile su česta proterivanja i zatvaranja. Prisiljen da napusti Srbiju, skoro godinu dana je proveo kao emigrant u Novom Sadu (u Pašićevoj ulici). Vrativši se ponovo u Srbiju 1873. god. sav se predao političkom radu. 1873. i 1874. godine izdavao je politički list „Javnost“ i „Glas javnosti“, a 1875. godine „OsloboÄ‘enje“. MeÄ‘utim, i dalje je bio proganjan, hapšen i osuÄ‘ivan. Zbog navodne štamparske krivice odležao je devet meseci u požarevačkom zatvoru odakle je izašao teško bolestan. Lečio se od tuberkuloze u Italiji, gde je i umro, u Trstu 26. II 1875. godine.

Celokupna Markovićeva misao se može analizirati sa aspekta nacionalnog i socijalnog pitanja i politike. Učenje Svetozara Markovića bilo je socijalističko, iako su na njega, uporedo sa Karlom Marksom koga je proučavao, uticali i drugi socijalni mislioci XIX veka. Dolaskom u Rusiju on je pre prihvatio socijalističke ideje i socijalizam kao model ureÄ‘enja, nego komunističko učenje. U početku je bio liberalno graÄ‘anski opredeljen i oslanjajući se delimično na liberalni pokret, Marković je u njemu našao izvor svojih shvatanja o individualnim slobodama i predstavničkom karakteru i izbornosti organa vlasti. On je svoj pokret vezao i za nasleÄ‘e srpske istorije, čime je postigao znatan stepen originalnosti.

Bavio se teorijskim izučavanjem srpskog nacionalnog pitanja po kome je trebalo stvoriti jednu državu južnih Slovena na Balkanu. U svom najvažnijem delu „Srbija na Istoku“ Svetozar Marković je dao i svoje koncepcije rešenja nacionalnih odnosa na Balkanu. Rešenje Istočnog pitanja video je u zajedničkom naporu svih naroda Balkana da se uništi tuÄ‘inska vlast, a u federaciji slobodnih balkanskih naroda nalazio je rešenje njihovih meÄ‘usobnih odnosa. Prema njegovom shvatanju osloboÄ‘enje i ujedinjenje Srba i ostalih južnoslovenskih i balkanskih naroda bilo je moguće samo uništenjem Austro-Ugarske i Turske kao nazadnih država i uklanjanjem monarhijske vladavine u Srbiji i Crnoj Gori. Nakon toga bi se mogla stvoriti slobodna i dobrovoljna federacija (savez) balkanskih republika koja bi bila zasnovana na širokoj unutrašnjoj samoupravi u opštinama, srezovima i okruzima.

Bavio se problemom samouprave tako što je birokratskom režimu, u kome je video uzrok gotovo svih nedaća srpskog naroda, suprotstavio sačuvane tradicije o zadružnom i samoupravnom životu, i u njima našao jednu od osnova društvenog preobražaja. Bio je za lokalnu samoupravu (komunalno ureÄ‘enje) gde bi osnovnu ćeliju društva činile seoske zadruge sa svojim patrijarhalnim odnosom meÄ‘u članovima. Svetozar Marković je u Srbiju uneo socijalističke ideje, ali kako ona nije bila industrijska zemlja već zemlja seljaka-sitnosopstvenika, svoje ideje je prilagodio  tadašnjim prilikama. U njegovo doba u Srbiji su tek počeli da se razvijaju kapitalistički odnosi. On je smatrao da bi se to moglo iskoristiti tako što bi se kapitalistički razvitak trebao preskočiti i stvoriti naprednije i pravednije društvo. Zato se zalagao za očuvanje i učvšÄ‡ivanje porodičnih zadruga, kao osnove novog, socijalističkog društva. Marković je verovao da se zadrugarstvom može mimoići ili izbeći kapitalistički razvitak. U tom cilju osnovao je i razvijao nabavljačko-potrošačke zadruge zanatlija i zanatlijskih radnika. Tako je započeo organizovanje još nedovoljno razvijene radničke klase. Svetozar Marković je prvi teoretičar proizvoÄ‘ačkog i potrošačkog zadrugarstva i pokretač i praktičar na osnivanju zanatsko-proizvoÄ‘ačkih i konzumnih zadruga u Srbiji i Vojvodini 70-ih godina XIX veka.

TakoÄ‘e, on je prvi kod nas počeo borbu protiv nacionalne romantike i graÄ‘anskog liberalizma u politici i književnosti u čijoj oblasti je zahtevao „demokratizaciju umetnosti“ kako bi pisci realistički prikazali svoju epohu i poslužili narodnom prosvećivanju.

Uticaj Svetozara Markovića na politički i kulturni razvitak Srbije bio je jedinstven, ogroman i presudan. On je svojom pojavom označio ne samo početak socijalističkog pokreta nego i opšti uspon progresivnih i demokratskih kretanja i ideja onoga vremena u našu sredinu. Oko njega se okupila Ä‘ačka i zanatlijska omladina, oduševljena njegovim socijalističkim idejama i realističkim pogledima, koja je uskoro postala najuporniji protivnik postojećih društvenih odnosa. I pored kratkotrajnog delovanja i prerane smrti Svetozar Marković je znatno uticao na dalja politička kretanja u Srbiji. Markovićevi sledbenici nastavili su njegovo delo, iako u izmenjenim istorijskim okolnostima, krajem 70-ih i početkom 80-ih godina XIX veka.

Godinu dana posle njegove smrti, 15. II 1876. godine, izbile su prve radničke demonstracije u Kragujevcu. Pošto su na opštinskim izborima dobili većinu, sledbenici S. Markovića, meÄ‘u kojima su većinu sačinjavali radnici Topolivnice, fabrike oružja, demonstrirali su ulicama Kragujevca za odbranu svojih prava, a protiv onih koji su pokušavali da im oduzmu vlast. Demonstranti su nosili crvenu zastavu s natpisom „Samouprava“. U sledećoj fazi političkog razvitka Srbije započelo je stvaranje stranaka, od kojih se Radikalna stranka oslonila na ideje S. M. koja je u prvo vreme programski usvojila njegovu koncepciju o učešÄ‡u seljačkih masa u političkom životu zemlje, ali pravi sledbenik i nosilac borbe i revolucionarnih ideja bila je Srpska socijaldemokratska partija.

Svetozar Marković je napisao veći broj članaka u novinama i časopisima. Njegovi članci „Realni pravac u nauci i životu“, „Pevanje i mišljenje“ i „Realnost u poeziji“ bili su izvanredno značajni za razvoj novije srpske književnosti, a njegove političke misli i ideje i sociološki pogledi razraÄ‘eni su u glavnom i najoriginalnijem delu „Srbija na Istoku“. Napisao je još i „Načela narodne ekonomije“, „Prva internacionala“, „Pariska komuna“.


Literatura:
1) Grupa ljudi, Mala enciklopedija, Beograd, „Prosveta“, 1968, 1952 str.
2) Libraire Larousse, Paris, 1967; za Jugoslaviju Opšta enciklopedija, Beograd, „Vuk Karadžić“, 1973, (tom III) 943 str.
3) Nikola Gaćeša, Dušan Živković, Ljubica Radović, Istorija, za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera i IV azred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera, Beograd, „Zavod za udžbenike i nastavna sredstva“, 1996, 259 str.


seminarski rad iz istorije
gimnazija Svetozar Marković
Novi Sad, 3. XII 1997.
Autor: Dejan Kelić

Komentari

Dodaj Novi Pretraga RSS

3.26 Copyright (C) 2008 Compojoom.com / Copyright (C) 2007 Alain Georgette / Copyright (C) 2006 Frantisek Hliva. All rights reserved."